monte cofano
Tràpani i okolice

Monte Cofano: szlak dookoła Kaptura

Dla wspinaczy i alpinistów, zoologów i botaników, plażowiczów, piechurów i rowerzystów… jednym słowem wszelkiej maści turystów lubiących piękne krajobrazy, szerokie przestrzenie, puste plaże, ciepłe morze i trochę silnych emocji nie ma lepszego pomysłu na dzień pełen atrakcji niż Rezerwat Monte Cofano (wł. Riserva Naturale Orientata Monte Cofano). Na trasie od kapliczek po wieże obronne, od jaskiń po pionowe ściany skalne, od kamieniołomów po tuńczykarnię, a wszystko w otoczeniu bujnej śródziemnomorskiej makii na tle turkusowej wody i nieba.

W poście:
*informacje ogólne o rezerwacie, geologii, florze i faunie
*opcje dojazdu autobusem i samochodem z San Vito Lo  Capo i Trapani
*co warto zobaczyć w okolicach rezerwatu
*szczegółowy opis 4 szlaków wraz z 2 mapkami
 
Położona na zachód od słynnego Rezerwatu „Lo Zingaro” góra w kształcie zarzuconego na głowę kaptura (stąd jej nazwa) – Monte Cofano to wyniosły dosłownie i przenośnie monolit o wysokości 659 m. Masyw wraz z przyległymi terenami został 25 lipca 1997 roku objęty  ochroną prawną, by zachować geomorfologiczne i florystyczne zalety tego obszaru. Rezerwat Monte Cofano o powierzchni 538 hektarów obejmujący wapienny cypel pomiędzy Zatoką Cofano a Zatoką Bonagia łączy ciekawe formy geologiczne, atrakcyjne położenie geograficzne i unikalną florę (fot. 1 i 2).
monte cofano
Fot. 1. Sylwetka Monte Cofano.
 
monte cofano
Fot. 2. Logo Rezerwatu Monte Cofano.

Monte Cofano: geologia

Nieprzeciętny urok „Kaptura” zawdzięczamy geologicznej historii. W triasie podwodne depozyty wapienne uległy wypiętrzeniu. Następnie na skutek naprzemiennych okresów ciepłych i zimnych w jurze, a także działalności morza, w wapiennych skałach powstały leje krasowe, jeziora wytopiskowe, a głębiej, jaskinie i jary (np. Otchłań Czyśćcowa, Grota Mangiapane). W rezultacie powstały zapierające dech w piersiach, ale budzące respekt ostre skały dolomitowe zmieniające swój kolor pod wypływem warunków pogodowych.
 

Monte Cofano: flora

Oprócz skalistego wybrzeża, klifów i kamienistych zatoczek można tu podziwiać przykłady rożnych formacji roślinnych, jak i gatunków rzadkich i endemicznych. Na nieszczęście w skutek obecności człowieka i licznych pożarów oryginalna roślinność została zmieniona. Wtórnie rozwinęła się makia – tylko na dużej wysokości zachowały się fragmenty lasu dębowego. Niech to jednak nie odstrasza turystę – występuje tu ponad 300 gatunków. Dominuje typowy dla Sycylii garig (złożony z zimozielonych krzewów liściastych i niskich drzew) z przewagą palmy karłatki niskiej (łac. Chamaerops humilis L., fot. 3). Pospolicie występuje tu agawa (łac., fot. 4), opuncja figowa (łac. Opuntia ficus-indica, fot. 5) i wilczomlecz drzewiasty (łac. Euphorbia dendroides). Tereny u podnóża góry porasta roślinność trawiasta (fot. 6). Inne rośliny występujące tutaj to: asteriscus nadmorski (łac. Asteriscus maritimum, fot. 7), lepnica sedoides (łac. Silene sedoides), pistacja kleista (łac. Pistacia lentiscus), ożanka właściwa (łac. Eucriumm chamaedris) i skolymus plamisty (łac. Scolymus maculatusL., fot. 8). Do gatunków endemicznych zalicza się: zatrwian Boccone (łac. Limonium bocconei, fot. 9), jastrzębiec z Cofano (łac. Hieracium cophanense), wrzosiec sycylijski (łac. Erica sicula), kocanka skalista (łac. Helichrysum rupestre) oraz Brassica drepanensis. Licznie reprezentowane są gatunki z rodzaju dwulistników i storczyków (fot. 10), w tym endemiczny storczyk księcia E. Branciforte (łac. Orchis brancifortii Bivona) i dwulistnik pszczeli (łac. Ophrys apifera). W wyższych partiach można spotkać zarośla z resztkami pierwotnego lasu, w którym rósł dąb ostrolistny (łac. Quercus ilex), dzika oliwka europejska (łac. Olea europea var. oleaster) i pistacja terpentynowa (łac. Pistacia terebinthus).

monte cofano
Fot. 3. Garig z przewagą palmy karłatki.
monte cofano
Fot. 4. Agawy.
monte cofano
Fot. 5. Opuncja figowa.
monte cofano
Fot. 6. Roślinność trawiasta i “Ściana, która nigdy nie śpi”.
monte cofano
Fot. 7.  Astericus nadmorski (foto: Gosia W.).
monte cofano
Fot. 8.  Scolymus planisty (foto: Gosia W.).
monte cofano
Fot. 9. Zatrwian Baccone.
monte cofano
Fot. 10. “Sycylijska orchidea” czyli kwitnący kapar.

Monte Cofano: fauna

Monte Cofano jest przede wszystkim miejscem gniazdowania ponad 50 gatunków ptaków. Najrzadsze z nich to: orzełek Bonellego (łac. Hieraaetus fasciatus), sokół wędrowny (łac. Falco peregrinus), sycylijska góropatwa skalna (łac. Alectoris graeca whitakeri), dzierzba rudogłowa (łac. Lanius senator), pokrzewka okularowa (łac. Sylvia conspicillata). Występuje też kruk zwyczajny, (łac. Corvus corax), płomykówka zwyczajna (łac. Tyto alba), puszczyk zwyczajny (łac. Strix aluco), błotniak zbożowy (łac. Circus cyaneus) i trzmielojad zwyczajny (łac. Pernis apivorus). Na klifach i urwiskach wypatrzeć można kormorany, głuptaki, zimorodki i kilka gatunków ptaków wędrownych. Z ssaków wymienić należy jeżozwierza, łasicę, zająca szaraka, lisa i karczownika ziemnowodnego (gatunek gryzonia z rodziny chomikowatych).

Dojazd i okolice rezerwatu

Do rezerwatu, choć nie w bezpośrednie pobliże, możliwy jest dojazd transportem publicznym. Autobusy Azienda Siciliani Transporti na trasie Trapani-Custonaci kończą bieg w miejscowości Scurati (dzielnica gminnego miasta Custonaci) przy małym rondzie. W wyszukiwarce AST przystanek nazywa się Scurati-BIV (od bivio – skrzyżowanie, odgałęzienie). Stąd tylko około 2-3 km do zachodniego wejścia do rezerwatu. We wspomnianym Scurati na Via Baglio Mogli Belle przy stacji benzynowej znajduje się inny przystanek (w searchu przewoźnika po prostu Scurati), gdzie zatrzymują się niektóre autobusy AST relacji Trapani – San Vito Lo Capo. Uwaga! Nie wszystkie kursy przejeżdżają przez Scurati, wybierać kursy przez Pizzolungo i Bonagia. Pozostałe (przez Torrebianca, Valderice, Crocevie) zatrzymują się przy katedrze w Custonaci skąd jest dłuższy spacer do rezerwatu. Mapki z zaznaczonymi przystankami na końcu posta. Dla korzystających z opcji autobusowej od strony Trapani, zanim dotrzemy do rezerwatu warto odwiedzić tutejszy punkt informacji turystycznej w Scurati przy Via Cornino 1 i poprosić o darmową mapkę rezerwatu. Nawiasem mówiąc informacja turystyczna gminy Custonaci zdobyła tytuł najlepszej we Włoszech. Po drodze warto zwrócić uwagę na ciągnące się przez kilkaset metrów kamieniołomy marmuru (wł. cave di marmo, fot. 11), jedne z największych w Europie. Zachęcam zajrzeć do małego skansenu etnograficznego znajdującego się w jaskini krasowej zwanej Grotą Mangiapane (wł. Grotta Mangiapane, fot. 12). Warto przy tej okazji wspomnieć, że liczne jaskinie Scurati, prócz oczywistej wartości geologicznej i estetycznej, w swojej historii pełniły funkcje schronienia dla pustelników i wysiedleńców, a także czysto praktyczną – do dziś trzyma się w nich narzędzia gospodarcze i zwierzęta. Przy Localita Scurati po prawej stronie idąc w stronę Cornino znajduje się ponoć najlepsza na Sycylii ściana do wspinaczki zwana „Ścianą, która nigdy nie śpi” (ang. “Never Sleeping Wall”, fot. 6). W 2008 roku dostosowana do wspinaczki przez grupę włoskich i czeskich wspinaczy.Wykorzystywana jest często podczas San Vito Climbing Festival.

Jeśli dojeżdżamy do rezerwatu z San Vito Lo Capo autobusy AST, jadące do Trapani zatrzymują się na kilku przystankach w miejscowościach Macari i Castelluzzo. Tym, którym niestraszny dłuższy spacer, proponuję wysiąść tam, gdzie droga SP16 krzyżuje się z Via Calazza w Castelluzo, na przystanku za małym rondem. Następnie można cofnąć się kilka kroków i idąc wzdłuż Via Calazza praktycznie dojść do samego morza, potem skręcić w lewo w nieasfaltową drogę. Za ok. 3 km będzie wschodnie wejście do rezerwatu. Dla posiadających transport własny – dojazd od strony wioski Cornino (fot. 13). Przy Cala Boguto można śmiało zostawić samochód na bezpłatnym parkingu. W sezonie bywa tu tłoczno. Cornino ma ładną plażę z łagodnym zejściem do wody – cel weekendowych wypadów mieszkańców Trapani i okolic. Na okres lata montowane są drewniane platformy. Działa bar. Od strony Castelluzo parkować można przy Spiaggia Agliareddi. Istnieje możliwość zostawienia samochodu na parkingu nieopodal Baglio Cofano od strony południowej. To rozwiązanie jest dogodne dla śmiałków, których głównym celem jest zdobycie szczytu „Kaptura”.

monte cofano
Fot. 11. Kamieniołomy marmuru.
monte cofano
Fot. 12. Skansen etnograficzny w Grocie Mangiapane.
monte cofano
Fot. 13. Wioska Cornino.

Monte Cofano: szlaki

Ciało administrujące, Regionalny Zarząd Lasów, wykorzystując istniejące drogi i ścieżki wytyczył trzy oznakowane szlaki do użytku. Rezerwat, jak na sycylijskie i włoskie standardy, jest dość przyjazny turystom, z wyjątkiem dwóch odcinków, gdzie znakowania są kiepskie. Dysonując pół lub całym dniem można zorganizować wycieczkę pieszą z przystankami na morskie kąpiele.
 

Ścieżka Przybrzeżna  (wł. Sentiero del Mare)

Najpopularniejsza i najlżejsza jest tzw. Ścieżka Przybrzeżna łącząca zachodnie i wschodnie wejścia na teren rezerwatu o łącznej długości 5,4 km. Biegnie wybrzeżem u podnóża i okala Monte Cofano od wschodu, północy i zachodu. Na mapie dostępnej w informacji turystycznej oznaczona jest kolorem niebieskim, w rzeczywistości czerwone oznakowania na drewnianych tabliczkach z realistycznymi czasami przejść.

Rozpoczyna się przy parkingu w Cornino niezwykle cenną przyrodniczo Plażą Boguto (syc. Cala Bukuto, fot. 14, map. 1). Pod wodą znajduje się kompleks rafy koralowej utworzony z wapiennych szkielecików ślimaka morskiego zwanego robacznikiem, który wraz z innymi organizmami szkieletowymi utworzył ten ekosystem. Na funkcjonowanie rafy, wymagającej odpowiedniego zasolenia wpływa fakt, iż jest tu kilka podwodnych źródeł słodkiej wody, która mieszając się ze słoną wodą morską, stwarza idealne warunki dla rozwoju rafy (fot. 15).

monte cofano
Fot. 14. Plaża Bukuto.
monte cofano
Fot. 15. W tutejszych wodach znajdują się rafy ze skorupek slimaków.

Z plażą Boguto związana jest legenda o francuskim statku, który podczas sztormu zmuszony był do wylądowania w tym miejscu, by uniknąć rozbicia o skały i uchronić cenny ładunek – wizerunek Matki Boskiej. Wydarzenie to reaktywowane jest corocznie w ostatni poniedziałek sierpnia w barwnym wydarzeniu mającym miejsce podczas obchodów święta Madonny z Custonaci (wł. festa della Madonna di Custonaci). Kopia obrazu Maryi jest wieziona do brzegu w uroczystej procesji oświetlonych pochodniami łodzi, następnie wynoszona na ląd i przy huku fajerwerków niesiona w pochodzie do Katedry w Custonaci (fot. 16 i 17). Ciekawostka – w wodach Zatoki Cornino na głębokości 13 metrów w miejscu oznaczonym czerwoną boją zatopiona jest 5-metrowej wielkości i ważąca 11 ton figura Gwiazdy Morza (wł. Stella Maris, fot. 18). Wykonany przez miejscowego rzeźbiarza Giuseppe Corte marmurowy posąg Maryi i Jezusa imitujący czczony obraz został poświęcony przez biskupa Trapani i umieszczony pod wodą 20 lipca 2012. Inicjatywa lokalnych firm i instytucji publicznych miała na uwadze uhonorowanie ofiar morza. Tablica u podstawy mówi:

kobietom, matkom i ich bliskim, który, na morzu stracili życie w poszukiwaniu wolności.

monte cofano
Fot. 16. Procesja łodzi z obrazem Madonny z Custonaci (foto: Rosario Cusenza@www.siciliafan.it)
monte cofano
Fot. 17. Wyniesienie obrazu na ląd (foto: www.trapaninostra.it).
monte cofano
Fot. 18. Gwiazda Morza (foto: trapaninostra.it).

Szlak, szeroki i utwardzony o małych różnicach wysokości po około 45 min. zaprowadzi nas do wieży św. Jana (wł. Torre di San Giovanni, fot. 19). Wybrzeża Sycylii nękane pod koniec XVI w. licznymi atakami pirackimi wymagało obrony. Stanowiło to nie lada problem dla hiszpańskich królów, pod których panowaniem była wówczas Sycylia. Zadanie opłynięcia wybrzeża, zbadania stanu technicznego już istniejących wież i ewentualne naprawy zlecono w 1578 i 1583 roku dwóm toskańskim architektom Tiburzio Spannocchi i Camillo Camilliani. Architekci wskazali na potrzebę wybudowania wieży na cyplu Cofano. Z polecenia królewskiego reprezentanta 16 czerwca 1595 roku stanęła rzeczona wieża. Obsługiwał ją kapral i dwóch altylerzystów. Komunikowała innym wieżom – na Górze św. Juliana (dzisiejsze Erice) i w Bonagii zbliżające się zagrożenie. Rozpalano ogień, wciągano flagę i oddawano ostrzegawcze salwy z armaty. Gdy pirackie rajdy nasilały się, do pracy w garnizonie i obrony terytorium bywała zatrudniana miejscowa ludność. Sama wieża była wielokrotnie odbudowywana i udoskonalana. W 1805 roku za zasługi w likwidacji zagrożenia atakami pirackimi załoga otrzymała tzw. enkomion czyli hymn pochwalny.

monte cofano
Fot. 19. Wieża świętego Jana.
Kolejnym punktem na szlaku, po ok. 10 minutach marszu, jest Kapliczka Krucyfiksu (wł. Cappella del Crocifisso, fot. 20), czyli bielony wapnem mały budynek z belkowanym sklepieniem z 1700 roku. W okratowanej niszy ołtarzyka przechowywany jest otaczany lokalnym kultem drewniany krzyż (fot. 21). Do mniej więcej 1850 roku było to miejsce odosobnienie dla pustelników. Przez około 20 lat zamieszkiwał tutaj pustelnik z pobliskiej Bonagii, a gdy jego zdrowie zaczęło się pogarszać, przekazał opiekę nad krucyfiksem młodemu mężczyźnie, który według pustelnika wykazywał szczególne oddanie krucyfiksowi. Ten wybudował z datków wodopój, gdzie pielgrzymi mogliby ugasić pragnienie. Do dziś w ostatni piątek marca do kapliczki pielgrzymują parafianie z Custonaci i Castelluzzo (fot. 22), gdzie odprawiana jest msza.
monte cofano
Fot. 20. Kapliczka krucyfiksu.
monte cofano
Fot. 21. Wnętrze kapliczki. Ołtarzyk z czczonym krucyfiksem.
monte cofano
Fot. 22. Procesja do kapliczki.
Przy kapliczce ścieżka odchodzi w bok i lekko w górę do Groty Krucyfiksu (wł. Grotta del Crocifisso, fot. 23). Jaskinia położona jest 55 m. n.p.m i swa nazwę bierze od wspomnianej kapliczki z krzyżem. Tworzy ją korytarz w kształcie łuku o szerokości 6 m i głębokości 23 metry. Podobnie jak w Grocie Mangiapane znaleziono tu liczne narzędzia z krzemienia i kości zwierząt.
monte cofano
Fot. 23. Grota Krucyfiksu.
Po zejściu do głównego szlaku, za kilka minut dostrzegamy wmurowaną w skałę kapliczkę z płaskorzeźbą z wizerunkiem św. Mikołaja i trzech chłopców (wł. capella di San Nicolo, fot. 2).
monte cofano
Fot. 24. Relief z wizerunkiem świętego Mikołaja Biskupa i Męczennika.

Po minięciu Przylądka Saracena (wł. Punta Saracena, fot. 25) ukazuje się nam rozległy widok na Zatokę Cofano (wł. Golfo di Cofano). Za 45 min. ścieżka dochodzi do wieży tonnary Cofano (wł. Torre della Tonnara di Cofano, fot. 26). Jej historia sięga XVI w. Stanowiła element systemu obrony przed statkami pirackimi. Zbudowana między 1556 a 1560 na planie kwadratu, ma wklęsłe ściany (ewenement na Sycylii), co niwelowało siłę uderzeń kul armatnich. Od środka widoczne są tunele, którymi na intruzów wylewano smołę. Co ciekawe, ze względu na ukształtowanie terenu nie była możliwa bezpośrednia komunikacja z pobliską wieżą św. Jana. Kontakt wzrokowy zachowany był z wieżą Isulidda na północnym wschodzie (w Zatoce Makari) i z wieżą Muzza. W maju 2006 zakupiony przez władze regionu zabytek poddany został remontowi ze środków europejskich. Wieżę ponownie oddano do użytku w kwietniu 2010 roku. Przy brzegu można zauważyć wycięty w skale prostokątny basen, pozostałość po Rzymianach z IV/III w. p.n.e. (fot. 27). Do wieży przylega tonnara Cofano, któraistniała już w 1404 roku. Należała wtedy do rodziny Bosco. Do połowy XX w. mieszkała tu rodzina Badaluco. Przetwórnia tuńczyka była jednąz najlepiej prosperujących w tej części Sycylii (fot. 28). Po minięciu wieży i tonnary szlak, po ok. 20 min. kończy się przy wschodnim wejściu do rezerwatu i parkingu.

monte cofano
Fot. 25. Przylądek Saracena i Zatoka Cofano.
monte cofano
Fot. 26. Wieża tonnary Cofano.
monte cofano
Fot. 27. Prostokątny basen. Foto: Mimo Valenti.
monte cofano
Fot. 28. Tonnara Cofano.

Ścieżka Baglio (wł. Sentiero Baglio)

Ma długość 1,5 km. Biegnie wschodnim stokiem góry. Łączy wieżę i tonnarę Cofano z Baglio Cofano. Na mapkach oznaczona jest kolorem czerwonym za pomocą dość prostej linii. W rzeczywistości ścieżka wije się zygzakami i odgałęzia kilkukrotnie. Oznaczenia znajdują się przy wieży. Wyżej kierunkowskazów brakuje. Przybliżony czas przejścia: 60 min.

Na wysokości wieży Cofano znajduje się ścieżka, którą należy odbić w górę. Na 247 m. n.p.m. miniemy małe okrągłe jeziorko (wł. Gorgo Cofano, fot. 29). Występuje w nim duża populacja skorupiaków. Gdy latem stan wody jest niski na powierzchni pojawia się rzęsa drobna (łac. Lemna minor L.). Brzegi porasta jaskier Baudota (łac. Ranunculus peltatus subsp. Baudotii). Na wysokości 264 m. n.p.m. dostrzeżemy kompleks zabudowań. To Baglio Cofano, ruiny dawnego folwarku (fot. 30).

monte cofano
Fot. 29. Jeziorko.
monte cofano
Fot. 30. Baglio Cofano.

Ścieżka Scaletta (wł. Sentiero Scaletta)

Szlak o długości 3,5 km łączy początek i koniec ścieżki przybrzeżnej. Jest z niego możliwy dostęp do Baglio Cofano. Na mapkach oznakowana na zielono.
 

Szlak na szczyt Monte Cofano

W okolicach Baglio Cofano istnieje 4 szlak, nieoficjalny, który umożliwia wejście na sam szczyt Monte Cofano, ekstremalnie niebezpieczny i wymagający. Na pierwszej mapie zaznaczony na biało.Po kilku zawijasach kończy się skałami na których od tej pory za pomocą czerwonychkropek farby zaznaczono trasę. Do pomocy liny.Tylko dla osób z dobra kondycją. Nie zaleca się tej trasy w upalne sycylijskie lato.

monte cofano
Fot. 31. Oficjalna mapa z zaznaczonymi 4 szlakami.
monte cofano
Fot. 32. Trzy oficjalne szlaki rezerwatu Monte Cofano.
monte cofano
Fot. 33. Przystanek AST w Castelluzzo.
monte cofano
Fot. 34. Przystanek w Scurati.
 
W tworzeniu tego tekstu  korzystałam z:
  • mapy “Rezerwat Monte Cofano” z opisem szlaków wydanej przez Azienda Regionale Foreste Demeniali
  • Guida turistica del territorio trapanese
Monte Cofano
https://pl.mapy.cz/s/nozorodake