Odrapane kościoły, przepastne klasztory, opuszczone pałace, niszczejące folwarki czy koszary po dawnych okupantach. Po liftingu pełnią rolę kulturalną jako muzea, hale widowiskowe czy galerie sztuki. Niekiedy służą celom bardziej przyziemnym – jako sklepy czy kiermasze pod dachem. To z kategorii dzieł rąk ludzkich. Z fenomenów przyrodniczych wyrobiska po wyeksploatowanych kamieniołomach przemienione na parki i tereny rekreacyjne czy luksusowe hotele. Takich magicznych miejsc mnóstwo na Sycylii.
Sycylijskie rewolucje: kościoły na muzea
Każdy, kto choć raz był we Włoszech, i naturalnie na Sycylii, zauważy szybko, że starówki aż roją się od świątyń. Nie wszystkie służą wiernym. Te, które przeżyły zawieruchy historyczne i z jakiś względów nie odzyskały pierwotnego przeznaczenia nadal jednak cieszą oczy. Odremontowane odzyskały swój dawny blaski dumnie prezentują się publiczności. Dano im nową duszę.
Przykładem jest kościół św. Augustyna w Trapani (fot. 1) z charakterystyczną gotycką rozetą na fasadzie. Wnętrze robi duże wrażenie – nastrojowo oświetlona przestrzeń z estetycznymi gablotami i tablicami informacyjnymi mieści lokalne muzeum diecezjalne.
Fot. 1. Kościół św. Augustyna w Trapani i Muzeum Diecezjalne.
Nazywane miastem-muzeum miniaturowe miasteczko Erice jest zagłębiem kościołów zamienionych na przestrzeń ekspozycyjną. By ożywić piękne lecz puste obiekty sakralne i jednocześnie przyciągnąć ruch turystyczny lokalne władze stworzyły projekt MEMS (wł. Museo di Erice La Montagna del Signore). Polega on na tym, że za niewielką opłatą można podążać wyznaczoną trasą zwiedzając zabytki sakralne i jednocześnie zaznajomić się z lokalnymi tradycjami i rzemiosłem. Katedra królewska w Erice ma skarbiec z kosztownościami kościelnymi wystawionymi w nawie bocznej (fot. 2). Kościół św. Juliana (fot. 3) funkcjonuje jako wystawa stoff czyli tkanin używanych podczas eucharystii, erycejskich misteriów wielkanocnych (podobne są Misteri di Trapani) oraz tzw. ceroplastyki – rzeźb woskowych. Ulubieńcem tamtejszych Karmelitanek z klasztoru św. Teresy, które parały się tą profesją do końca XIX w. było U Bammminu czyli Dzieciątko Jezus. Kościół św. Marcina gromadzi kolekcję sztuki sakralnej w postaci licznych obrazów, rzeźb, popiersi i relikwiarzy (fot. 4), natomiast kościół św. Jana Chrzciciela to lapidarium (fot. 5).
Fot. 2. Katedra Królewska w Erice i skarbiec w bocznej nawie.
Fot. 3. Kościół św. Juliana w Erice i wystawa stoff, ceroplastyki i misteri di Erice.
Fot. 4. Kościół św. Marcina i wystawa sztuki sakralnej.
Fot. 5. Kościół Jana Chrzciciela i lapidarium.
W 1998, 4 marca z wraku statku spoczywającego na dnie morza w okolicach miasta Mazara del Vallo wydobyto za pomocą sieci rybackich tors figury z brązu. Znalezisko okazało się szczególne cenne – albowiem artefakt stanowił przykład najprawdopodobniej tzw. grupy dionizyjskiej czyli rzeźbiarskiej reprezentacji Dionizji Wielkich, gdzie satyrowie byli nieodłącznym elementem. Po kilku latach badań i mozolnej konserwacji w Rzymie w 2003 r. postać ogarniętego narkotycznym szałem tańczącego młodzieńca bez ramion, jednej nogi i ogona znalazła dom w zdesakralizowanym kościele św. Idziego na Piazza Plebiscito na mazarskim starym mieście (fot. 6). Jednonawowy kościółek z dwiema arabskimi kopułami oprócz głównego zainteresowanego – Tańczącego Satyra – pokazuje inne obiekty odzyskane przy tej samej okazji z dna. Jest też możliwość obejrzenia na ekranie 20-minutowanego filmu dokumentalnego przywołującego historię odnalezienia i dania drugiego życia tej greckiej rzeźbie.
Fot. 6. Kościół św. Idziego i Muzeum Tańczącego Satyra (fot. wnętrza – primapaginamazara.it, fot. Satyra comune.mazaradelvallo.tp.it).
Mazara del Vallo może też pochwalić się lapidarium na otwartym powietrzu – w ruinach kościoła św. Ignazego Loyoli (fot. 7) na planie elipsy i wystawą “Cuda Miasta” (łac. Mirabilia Urbis) w dawnym kościele pod wezwaniem św. Bartłomieja (fot. 8) gromadzące artefakty wydobyte z morza.
Fot. 7. Kościół św. Ignacego Loyoli i lapidarium.
Fot. 8. Kościół św. Bartłomieja i wystawa “Cuda miasta”.
Sycylijskie rewolucje: kościoły na sale koncertowe / konferencyjne
Ciekawy sposób na zagospodarowania świątyni używanej niegdyś przez zakonników karmelitańskich znalazły władze Mazary del Vallo. Do nawy głównej powstawiano fotele, do prezbiterium w miejsce ołtarza stoły. Miejsce służy miastu jako Sala Consiliare czyli sala rady miasta (fot. 9).
W kościele Najświętszych Dusz Czyśćcowych w Marsali urządzono Audytorium św. Cecylii, gdzie od lat mają miejsce przeróżne wydarzenia kulturalne, od wieczorków poetyckich po koncerty chóralne (fot. 9).
Fot. 9. Sala rady miasta (na górze) w Mazara del Vallo i audytorium w kościele Dusz Czyśćcowych w Marsali.
Sycylijskie rewolucje: kościół na kiermasz
Niezwykłego znaleziska można dokonać przechadzając się reprezentacyjną Via XI Maggio w Marsali: we wnętrzu zabytkowego kościoła, nie opatrzonego żadną tabliczką z nazwą mieści się kiermasz. Można tam kupić obrazy, biżuterię i pamiątki turystyczne (fot. 10).
Fot. 10. Kościół w Marsali, gdzie urządzono kiermasz.
Sycylijskie rewolucje: klasztory na muzea
Przy tej okazji warto wspomnieć o Regionalnym Muzeum im. Księcia Agostino Pepoli w Trapani. W zabudowaniach pokarmelitańskiego klasztoru z 1300 roku (fot. 11) upakowano niezliczone ilości eksponatów. Większość pochodzi z prywatnej kolekcji księcia, który za życia był promotorem instytucji. Wiele dzieł, zwłaszcza obrazów tzw. „szkoły neapolitańskiej” to zbiory podarowane muzeum przez generała G.B. Fardella. Oprócz malarstwa łącznie ze słynnymi „Stygmatami świętego Franciszka” Tycjana, rzeźb (głównie autorstwa równie słynnych renesansowych Antonella i Giacomo Gagini), można obejrzeć np. szubienicę z czasów okupacji francuskiej, sztandar ze statku „Lombardo”, którym Garibaldi wyprawił się na Sycylię z „Czerwonymi Koszulami”, kolekcję przedmiotów ze złota, srebra, a także osławionego trapańskiego czerwonego korala. Sporo miejsca zajmuje wystawa poświęcona szopkom bożonarodzeniowym.
Fot. 11. Klasztor karmelitów i Muzeum Regionalne im. Agostino Pepoli w Trapani.
W Kompleksie Monumentalnym św. Piotra z masywną wieżą sąsiadującą z marsalską Piazza del Duomo urządzono muzeum miejskie. Dwie najciekawsze sekcje to Sezione Risorgimentale-Garibaldina z wystawą przedmiotów związanych ze zjednoczeniem kraju oraz „konkurencyjną” wobec misteri di Trapani – Processione dei Gruppi Viventi del Giovedì. Jest to mające miejsce w Wielki Czwartek odtworzenie męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa w formie pochodu aktorów w strojach z epoki. Wystawa pokazuje kostiumy i maski używane podczas tej uroczystości (fot. 12).
Fot. 12. Kompleks Monumentalny św. Piotra w Marsali i wystawy poświęcone Garibaldiemu i Via Crucis.
Żebra wieloryba, gabinet prezydenta miasta w stylu retro, sala amfor, a także rzeźby i grafiki artysty Petro Cosagra – to wszystko można podziwiać w przepięknym barokowym klasztorze pojezuickim przy Piazza Plebiscito w Mazara del Vallo (fot. 13).
Fot. 13. Klasztor pojezuicki i Muzeum Miejskie w Mazara del Vallo.
SYCYLIJSKIE REWOLUCJE: GARNIZON NA MUZEUM
Małe, ale ciekawe muzeum etnograficzne w scenerii średniowiecznego Erice i Monte Cofano w roli tła znalazło swój dom w budynkach nigdy nie ukończonego garnizonu w zamyśle dla hiszpańskich żołnierzy z XVII w. Prezentuje tradycje związane z rybołówstwem (m.in. z tzw. mattanzą) i budowaniem bożonarodzeniowych szopek (fot. 14).
Fot. 14. Kwatery wojskowe Hiszpanów i muzeum etnograficzne w Erice.
Sycylijskie rewolucje: baglia na muzea
Baglio czyli ufortyfikowane gospodarstwo to jedna z typowych form architektonicznych częstych na Sycylii. Dwa najsłynniejsze, które przemianowano na muzea to Baglio Anselmi w Marsali (fot. 15) i Baglio Florio na wyspie Favignana (fot. 16). W pierwszym, z 1880, będącym pierwotnie składnicą wina czyli tzw. cantina wystawione jest to, co pozostało po oryginalnym statku fenickim, który wydobyto z dna morza na wysokości miejscowości Marausa. Władze lokalne wykupiły sąsiadujące Baglio Tumbarello-Grignani i utworzono Muzeum Archeologiczne Statku Fenickiego „Baglio Anselmi”. Baglio Florio z kolei to zakład produkujący niegdyś konserwy rybne, który obecnie służy społeczeństwu jako ośrodek kultury, ale także przybliża tradycje połowu i przetwórstwa rybnego (więcej do poczytania o Tonnara Florio). Obie placówki fajnie łączą tradycje z nowoczesnością – choć prezentują fragmenty historii, czasem bardzo starożytnej, to jednak w bardzo współczesny sposób. Znajdziemy tam interaktywne tablice i monitory.
Fot. 15. Baglio Anselmi i Muzeum Statku Fenickiego (fot. statku – it.wikipedia.org).
Fot. 16. Baglio Florio i muzeum przetwórstwa rybnego.
Sycylijskie rewolucje: kamieniołom na park
Bardzo pomysłowe okazały się władze gminnej Favignany i znalazły sposób na zagospodarowanie wyrobiska po wydobyciu słynnego tufo di Favignana (fot. 17), mówiąc precyzyjnej odmiany wapienia zwanego kalkarenitem. Wytyczono ścieżki, zasadzono palmy, ustawiono ławki, a nawet małą scenę, na której odbywają się koncerty.
Fot. 17. Kamieniołom kalkarenitu na Favignanie i park miejski ze sceną.
